Harry Borghouts (GroenLinks), Commissaris van de Koningin in Noord-Holland (verslag & foto’s)

Speech Harry Borghouts, 14 maart 2005.

Ik heb zorgen betreffende over elkaar heen buitelende voorstellen, die allemaal er toe moeten dienen het terrorisme aan te pakken in ons land. Geen misverstand natuurlijk dat het terrorisme moet worden aangepakt, daar zullen we het gauw over eens zijn. Maar het gaat er wel om welke middelen wij inzetten om terroristen te verhinderen datgene te doen waarvoor zij af en toe in het land verblijven.

Dan zou het kunnen zijn dat we middelen inzetten die de grondrechten, die we in de loop van de 150 jaar hebben verworven afbreuk doen. Zou het kunnen zijn dat een open democratische rechtstaat zichzelf onherstelbare schade toedient in de poging zichzelf te beschermen?

Ik zal u enkele voorbeelden noemen waarop die zorg van mij is gebaseerd. Als u de kranten volgt, als u de politiek volgt, weet u allen dat sinds september 2001 internationaal, maar ook in Nederland steeds strengere vormen van macht worden opgeworpen tegen terrorisme, dan wel, vermeende terroristen.

Ik zal ze gaan opnoemen: de moord op Theo van Gogh is direct na de aanslag door velen geduid als een aanslag op de vrijheid van meningsuiting. Er ontstond een gevoel dat je niet je eigen mening meer kunt geven zonder te moeten vrezen voor je leven. En dat hebben velen als een erg zware slag ervaren. Ik ook, overigens.

Het kabinet heeft nu wetgeving in voorbereiding die inhoudt dat niet alleen strafbare handelingen strafbaar zijn en vervolgd kunnen worden, maar ook uitingen. Uitingen kunnen in de toekomst, dat is het kabinetsbeleid, als het een wet wordt, als strafbare feiten worden aangepakt. Dan heb ik het niet over uitingen die oproepen tot discriminatie, die oproepen tot geweld, dan heb ik het over uitingen die enige bijval inhouden van een terroristische aanslag of iets dergelijks. Bijval, niet alleen verheerlijking, maar ook bijval. Dat lijkt er toch erg sterk op dat het kabinet daarmee de vrijheid van meningsuiting wil inperken teneinde de rechtstaat te beschermen, de rechtstaat die juist de vrijheid van meningsuiting als één van de hoogste grondrechten in zich draagt.

Drie jaar geleden, om precies te zijn op 8 maart 2002, kondigde de minister van Justitie in een persbericht aan dat hij een beperkte uitbreiding van de toen nog bestaande identificatie plicht wilde invoeren. Die beperkte uitbreiding zou gelden bij een acute terroristische dreiging. En aansluiten bij de bestaande regeling van uitzonderlijke situaties waarin burgers al een identiteitsbewijs zouden moeten tonen.

Inmiddels bestaat sinds 1 januari van het jaar een algemene identificatieplicht, u weet dat. Iedereen van veertien jaar en ouder moet een geldig identiteitsbewijs kunnen tonen. En als je dat niet kan, dan krijg je een boete. De praktijk is natuurlijk en u heeft natuurlijk kranten gelezen dat hiermee helemaal geen terroristen worden gevangen. Maar wel jongelui die op de fiets rijden, gevraagd wordt naar identificatiebewijs, hebben ze die bewijzen niet bij zich dan krijgen ze vijftig euro boete.

Maar er is nog iets anders met die identificatieplicht aan de hand. Het volgt het klassieke patroon. Het wordt ingevoerd voor een beperkt aantal gevallen. Het wordt vermeerderd met nog een ernstig geval, acute terreurdreiging en vervolgens wordt het een algemene plicht, dat is een klassiek patroon bij het invoeren van middelen om bepaalde misdrijven te voorkomen.

Je kunt dat ook zien bij DNA. Er zal binnenkort natuurlijk een algehele verplichtstelling komen om materiaal af te staan voor DNA-onderzoek. Ik zie het ook bij het middel dat de politie heeft, de BVD of AIVD ook, het infiltreren in het criminele milieu, eerst voor zeer bijzondere gevallen toegestaan en sindsdien steeds uitgebreider.

Een ander voorbeeld waar ik me zorgen over maak is de termijn van bewaring van een opgepakte verdachte. Nu alleen tot veertien dagen. Dat was tien dagen en niet zo ernstig. Maar het wordt ook mogelijk om gevangenhouding in één keer nu voor negentig dagen te bevelen in plaats van de mogelijkheden die er tot nu toe was; twee keer dertig dagen verlengen. Je zou zeggen dat is totaal ook negentig dagen? Maar u vergeet dat twee keer dan een rechtelijke toetsing was, is het gezien de omstandigheden gezien de verdenkingen, gezien het feitenmateriaal nog wel terecht dat we ook deze burger gevangen houden?
Dat is toch wezenlijk in mijn ogen.

De wet terroristische misdrijven is in augustus vorig jaar ingevoerd. Dat is voor een zeer groot deel door Europese Unie wetgeving omgezet in de onze. Daar heb ik het dan ook niet over. Daar kan je het ook over hebben, maar dat is in het Kabinet dan misschien niet te verwijten, maar wel terecht binnen tussen die EU-maatregelen die nu een wet zijn, is er een uitbreiding tussen gekomen van de strafbare stelling van samenspanning. Dat betekent dat, als u en ik een afspraak hebben wij gaan een terroristisch misdrijf plegen, dat we op dat moment al strafbaar zijn. Dat is echt een hele grote uitbreiding volgens strafrechtelijke regime. Er is geen handeling verricht. We hadden de afspraak en zelfs als ik terugkom op die afspraak, blijf ik strafbaar, want ik had die afspraak al. Ik denk dat dat niet goed is.

Je kan ook natuurlijk en dat hoor je dan wel zeggen: ja nou, wat geeft het allemaal? Als je niks kwaads doet, kom je ook niet in aanmerking voor die strafmaatregel, voor die dwangmaatregel. Dat is dus zeer de vraag, want dan gaat u ervan uit dat onze algemene inlichtingen- en veiligheidsdienst feilloos werkt. Dat is niet zo. Dan gaat u er van uit dat als er beelden ontstaan op basis van brokken informatie dat die waar zijn. Ik kan u zo noemen dat een je kan zo beelden maken van mensen, vormen van mensen die niet waar hoeven te zijn. Als mijn zoon verkering heeft met een Marokkaans meisje en daar regelmatig heen gaat, dan is daar op zich zelf, dat hij verliefd is op een Marokkaans meisje helemaal niks mis mee. Maar wel als die zoon van mij ook een paar keer naar Iran op vakantie is geweest. Die informatie bij die andere informatie gevoegd kan al een beeld doen ontstaan dat er iets mis is met die zoon van mij. In de zin van, die heeft sympathieën bij de islamitische gemeenschap. Dat klinkt misschien gezocht; ik kan u verzekeren dat de AIVD zo werkt met brokstukken informatie. U moet het bij u zelf maar eens nagaan iets wat u doet uit een normale overweging, kunt u ook omdraaien, je kunt een verhaal maken dat het in een heel ander licht doet plaatsen.

Ik wil nog een paar voorbeelden noemen, heel kort. Ik heb hier een brief van 14 januari 2005. Over terrorisme, van het Kabinet, daar staat in, er wordt een uitbreiding aangekondigd voor het fouilleren. Als je verdacht wordt van terroristische activiteiten, dan kan je ook zo op straat worden aan gehouden.

Ik zal als laatste noemen; als het strafrecht tekort schiet dat het Kabinet enkele dwangmaatregelen aan het bestuur legt. Het bestuur krijgt dan omdat het strafrecht tekort schiet, dwangmaatregelen jegens burgers. Nu kunnen we een eindeloos optimistische gedachte hebben over bestuur, maar het gaat wel eens fout bij het bestuur en zeker als men dwangmaatregelen krijgt. En hier krijgt het bestuur twee nieuwe dwangmaatregelen. Je kan als bestuur zeggen dat als een persoon zich op bepaalde verdachte locaties ophoudt, dan krijgt het bestuur de bevoegdheid om het verbod te geven zich daar te bevinden. En je kan altijd opgepakt worden. Dat klinkt heel erg normaal. Maar mag ik u in herinnering brengen de opgewondenheid in Nederland ik denk drie jaar geleden toen een student door de Griekse politie was opgepakt en in de cel bleef, omdat hij zich ophield, uit hoogte van liefhebberij, bij een Grieks vliegveld. Hij had een paar foto’s gemaakt. Deze bepaling maakt het mogelijk.

Ik deel u mijn zorgen mede, omdat ik merk dat er nogal achteloos over al dit soort zaken gedaan wordt. Nou, ja goed, dat geldt alleen voor terroristen. Is dat nodig met de islam? Het is heel gevaarlijk wat we zeggen, maar in ieder geval met de terroristen en dat de staat zich moet verdedigen tegen die aanslagen.

Ik grijp terug op mijn eerste vraag: Kan een democratische rechtstaat met zoveel middelen zich verdedigen dat ze zichzelf aantast in haar democratie? Ik wil nog één voorbeeld noemen: als u niet oppast, glijden we daar heen. De strijd van Engeland tegen de IRA. Vorige week heeft Blair zijn excuses moeten aanbieden aan mannen die ten onrechte gevangen hadden gezeten. Maar het was niet de eerste groep die jarenlang in de gevangenis heeft gezeten omdat er zogenaamd oorlog was tussen de IRA en Engeland. En in een oorlog is kennelijk alles geoorloofd. Er zijn vele Ieren jarenlang opgesloten geweest, terwijl later bleek dat de politie nauwelijks of geen bewijs had tegen hen. Het zou mij wat waard zijn als in Nederland die discussie ook gevoerd wordt zodat we niet daarin uitglijden. En dan heb ik het nog niet over Guantanamo Bay. Dank u wel.