Ruud Koole, voorzitter PvdA (verslag & foto’s)

Speech Ruud Koole.

Leuk dat ik hier vanavond kan zijn en mag zijn in Den Haag, in het Politiek Café. Het onderwerp waarover ik het zou willen hebben is me geheel vrij gelaten. Natuurlijk had ik het uitgebreid willen hebben over de belangrijkste gebeurtenis afgelopen week, het overlijden van de paus en onze afwezigheid van de buurvrouw hier in Rome, maar daar zal ik het niet over hebben. Hij had het natuurlijk ook kunnen hebben over voetbal. Daar zal ik het ook niet over hebben, maar wel over een aantal zaken die toch wel echt iets met politiek te maken hebben, want het is een politiek café tenslotte.

En ik wil het toch vooral hebben over de politieke vernieuwing in Nederland en wat er gebeurd is in het avondje van Van Thijn en wat daarna ook vooral ook gebeurde in Den Haag in de landelijke politiek.

Maar eerst iets even over wat toch ook dit weekend de kolommen haalde en ook vandaag en dat is over de zelfverrijking van de topmanagers in de energiebedrijven. Marja van Bijsterveldt, voorzitter van het CDA, heeft een brief geschreven naar haar achterban tot vertegenwoordigers en bestuurders op lokaal niveau en in de provincie met de oproep om toch vooral hun positie te gebruiken op lokaal niveau en in de provincie als aandeelhouders om te zorgen dat die enorme toename van het inkomen van het topmanagement van deze twee of drie bedrijven de energiebedrijven Essent en Nuon. Dat dat ongedaan moet worden gemaakt en terug moet worden gedraaid, was haar oproep. Ik ben daar erg blij mee, dat heb ik ook in de pers wel gezegd, dat het CDA nu ook vindt dat daar iets aan gedaan moet worden. Het is natuurlijk wel tekenend, dat zij de achterban daar nog toe moet oproepen, maar gelukkig is die oproep er en ook voorzitter Van Zanen van de VVD heeft de oproep dit weekend ondersteund, begrijp ik en ik ben daar zo blij mee, omdat er in verschillende staten en raden al verschillende initiatieven zijn genomen onder andere door de Partij van de Arbeid in de provincie Brabant, omdat juist ervoor te zorgen dat je juist als overheid de middelen die je hebt , ook al zijn ze soms beperkt, gebruikt om inderdaad in te grijpen wanneer je vindt dat het nu toch wel echt uit de hand loopt en ik vind het uit de hand lopen.

Ik ben niet tegen het feit dat mensen die verantwoordelijk werk hebben goed verdienen. Dat hoop ik, is niemand. Iemand die goed werkt en veel verantwoordelijkheid draagt, hard werkt, mag ook redelijk verdienen, maar hier gaat het om buitenproportionele beloning van mensen, die ook nog in bedrijven werken die volledig in handen zijn of in grote mate in handen zijn van de overheid en dat dus in feite ook doen met overheidsmiddelen, weliswaar op afstand gezet, want de overheid is slechts aandeelhouder en dat zijn dus structuurvennootschappen en dan hebben vooral de raden van bestuur en de raden van commissarissen veel te vertellen, maar toch vind ik dat je daarmee als je zoveel omhoog gaat in je beloningstructuur van zo’n veertig procent in een jaar terwijl de werknemers bij diezelfde bedrijven worden aangemoedigd om te matigen, dat is natuurlijk heel erg raar. Dat je uiteindelijk dan op een inkomen komt van acht ton euro, dat vind ik toch echt wel heel erg ruim verdiend en zeker in een tijd dat anderen moeten matigen en dat je als bedrijf juist je eigen werknemers oproept dat te doen. Ik vind dat niet kloppen met de maatschappelijk verantwoorde ondernemer en ik ben dus blij met die oproep en de Partij van de Arbeid hoopt dus ook dat de CDA-ers en de VVD-ers in staten en raden nu ook al die initiatieven van de PvdA steunen die er waren om dit soort grijpgrage gedrag van de managementtoppen aan te pakken. Dat wou ik toch maar eerst even gezegd hebben, voordat ik echt begin over politieke vernieuwing, want ik heb me er mateloos aan geërgerd en gelukkig is er nu brede steun in de samenleving om hier iets aan te gaan doen. Dus die strijd moet nog gevoerd worden, maar de steun is er en die moet je altijd weten te incasseren.

Politieke vernieuwing, het avondje van Van Thijn. Een paar opmerkingen; dat is natuurlijk een briljante strategie geweest van de Partij van de Arbeid. We hebben een half jaar geleden al bedacht: hoe kunnen we dat aanpakken? Hoe kunnen we de schijn wekken dat we toch ontzettend vernieuwend zijn met een politiek leider, die ook zelf zegt de burgemeesters zijn rechtstreeks door de bevolking gekozen en dat natuurlijk ook is en dat ook uitdraagt. Uiteindelijk hadden we natuurlijk allemaal al bedacht onze Eerste Kamerfractie tegen te laten stemmen, zodat wij niet alleen blij zijn maar ook het CDA en de VVD, want ik heb gehoord dat op de avond dat de Eerste Kamerfractie van de PvdA met SP en GroenLinks daar en Christen Unie en SGP tegenstemden tegen het voorstel voor de deco, oftewel de deconstitutionalisering, het uit de grondwet halen van de burgemeestersbenoeming door de Kroon, dat toen de champagneflessen werden ontkurkt op sommige kantoren van CDA- en VVD-kamerleden. Ze mochten dat natuurlijk niet openlijk doen, want ze hadden hun handtekening gezet onder het Regeerakkoord, maar ze waren maar wat blij dat de PvdA in de Eerste Kamer de kastanjes uit het vuur had gehaald. Nu, die briljante strategie die was natuurlijk lang van te voren bedacht, begrijpt u. Maar daar klopt alleen niets van.

Ik was zelf die avond in Den Haag, ik zat bij Wouter Bos op de kamer en ik moest zeggen, ik was zeer verrast over de gang van zaken. Ik volgde het op de televisie aan de overkant en zo gezegd en ik was zeer verrast over de gang van zaken. Niet dat uiteindelijk de PvdA-fractie tegenstemde in de Eerste Kamer, want die had erg veel bezwaren en was ook nog verdeeld. De grootste bezwaren betroffen de bevoegdheden van de burgemeester over de coalitie en het tweede bezwaar was de burgemeester die zou niet al in 2006 moeten worden ingevoerd, de rechtstreeks door de bevolking gekozen burgemeester, maar op zijn vroegst in 2010 en De Graaf die wilde toch vooral ook dat er in 2006 in behoorlijk wat gemeentes de rechtstreeks gekozen burgemeester zou worden ingevoerd, want het moest een onomkeerbaar proces zijn, zo had hij gezegd.

Daar had de Eerste kamerfractie terecht meen ik ook bezwaren tegen en er komt dus een debat in de Eerste Kamer, maar mijn verrassing was vooral dat het debat al ophield na twee termijnen. Twee termijnen, toen dacht ik, nu komt het echte we gaan de nacht van Van Thijn in, de nacht van Han Noten en het was inderdaad met Wiegel, het avondje, want het hield al op. Het was in één keer voorbij en dat was verrassend. Want hoe lagen de kaarten op dat moment? In de tweede termijn had de Eerste Kamerfractie van de PvdA tussen neus en lippen gezegd door een concessie gedaan aan De Graaf van; je kunt de rechtstreeks gekozen burgemeester krijgen, zeker in 2010, maar in 2006, dat is echt te vroeg, want gemeentes kunnen dat niet aan. Die hebben al heel wat problemen om de dualisering ter verwerken. Er komt dadelijk ook nog de wet maatschappelijke ondersteuning aan, er zijn een heleboel grote problemen die gemeentes moeten verwerken. Op dit moment ook al met de rechtstreeks gekozen burgemeester, maar je krijgt de garantie dat het in 2010 mogelijk is en alleen daar waar gemeentes zelf zeggen dat ze het aan kunnen, mag het in 2006. Dat was het aanbod tussen neus en lippen door misschien van de Eerste Kamerfractie. De Graaf heeft dat aanbod niet opgenomen en wilde per se dat het in 2006 in de grotere gemeenten, dus in behoorlijk aantal gemeenten zou gebeuren, De Graaf vroeg geen schorsing, de Eerste Kamerfractie van de Partij van de Arbeid vroeg geen derde termijn om dat nog eens flink langs de lijnen uit te vechten.

Het was ineens afgelopen en dat was een grote verrassing. We zaten daar Wouter Bos en ik en inderdaad het was ineens afgelopen, een avondje slechts. Ik ben nog naar de overkant gerend naar de Eerste Kamer om toch te zorgen dat ze nog een derde termijn zouden proberen te krijgen om de zaken goed duidelijk te krijgen, als je dan toch tegen stemt, maak het dan ook dat de conflicten in de derde termijn echt duidelijk zijn. Nu was dat toch een beetje omfloerst en uiteindelijk kwam er niets meer en liep het af.

Dat is wel van belang. Ik heb net gezegd er waren andere partijen veel blijer mee dan de Partij van de Arbeid. De Partij van de Arbeid is op dit punt verdeeld en de ruime meerderheid van de partij is voor een door de raad gekozen burgemeester dat is bevestigd door een ledenraadpleging, ruim een derde is voor een rechtstreeks gekozen burgemeester. Dus de partij is verdeeld. Het standpunt van de partij is een door de Raad gekozen burgemeester en de fracties in de Eerste en Tweede Kamer hadden ook gezegd dat als het echte wetvoorstel in de Kamer komt zullen we tegen stemmen, maar met dit voorstel wat over de grondwetswijziging ging, namelijk het uit de grondwet halen van de benoeming daar waren de fracties vrij om hun eigen standpunten te bepalen. De Tweede Kamerfractie heeft gezegd: we stemmen voor die deconstitutionalsering en de Eerste Kamerfractie om redenen van zorgvuldigheid en uitvoerbaarheid, want het kan niet in 2006, het is te snel, heeft uiteindelijk gezegd: “Dat doen we niet.”

Toen was het dus crisis, het was eigenlijk wel heel interessant. Niet alleen als partijvoorzitter, maar ook als politicoloog, als je ernaar kijkt, gebeurde er van alles. De crisis waarbij bijvoorbeeld niet alleen een minister aftreedt, maar ook twee ministers zeggen dat zij hun positie in beraad houden totdat er een misschien een akkoord is, dat is het uiteindelijke Paasakkoord geworden en dan zouden ze misschien weer aanblijven en dat is heel gek, want als een minister zijn positie in beraad houdt, dan meldt hij dat altijd officieel eerst aan de koningin en dit keer is dat absoluut niet gebeurd. Het is aan niemand gemeld behalve het grote publiek, maar niet officieel volgens het staatsrecht en toch hielden ze hun positie in beraad, apart.

En dan De Graaf, De Graaf die trad af en dan zou je zeggen: wanneer is er nu een minister afgetreden, omdat hij geen steun meer kreeg van de oppositie? Dat is nog nooit gebeurd. Maar als je goed verder keek, was er natuurlijk wel iets meer aan de hand, want de brief die De Graaf schreef, de volgende dag nadat de Eerste Kamer had besloten daarin stond inderdaad wat de aanleiding was: het stemgedrag van de Eerste Kamer, maar als de echte reden schreef hij toch dat hij onvoldoende steun kreeg voor een ander voorstel, namelijk het kiesstelsel, onvoldoende steun binnen de coalitie en dan zijn we weer thuis als politicologen, want hoe en waarom ontstaan kabinetscrisissen? Altijd om twee redenen, de ene dat is ruzie binnen het kabinet, zeg maar Bomhoff versus Heinsbroek in het eerste Balkenende-kabinet, dat was een ruzie binnen het kabinet, dan treden de ministers af of als dat niet het geval is gebrek aan steun vooral binnen de coalitie en zeker als het is in de eigen partij en eigenlijk is het dat wat ik toch moet zeggen De Graaf is getroffen. De aanleiding was het stemgedrag in de Eerste Kamer, maar de echte steun ontbrak binnen de coalitie en ook binnen D66 voor dat kiesstelsel. Zelden heb ik een politieke leider een kroonjuweel of een belangrijk punt, een ononderhandelbaar strijdpunt werd dat vroeger ook wel eens genoemd van een partij zo snel zien inleveren, zelfs nadat de vice-premier en de politiek leider was afgetreden voor iets anders, als Boris Dittrich heeft gedaan de dag na 22 maart, de stemming in de Eerste Kamer.

Dat was ook al heel apart en toen nog iets heel aparts was, natuurlijk dat het voortbestaan van het kabinet afhing van een partijcongres. Nou, heel apart, in de Partij van de Arbeid kennen we er ook wat van. We hebben bijvoorbeeld gehad in 1991, de WAO-crisis. Wim Kok zwaar onder vuur, een speciaal partijcongres in Nijmegen en daar hing het vanaf als Wim Kok daar het congres niet achter zich zou krijgen, zou hij uit het kabinet gestapt zijn en zou het kabinet ook gesneuveld zijn.

Dus het gebeurt wel eens, maar zelden. Dit was weer zo’n moment, nu in het D66-congres, waar alle leden naar toe mochten hier in Den Haag. Ik ben er die middag ook geweest, het was interessant om ook waar te nemen wat daar gebeurde. Alle leden mochten stemmen. Zo’n 20% van alle leden was er, een 2500. Dat is op zich heel veel, maar slechts 20% van alle leden zeg ik toch ook maar en die konden beslissen over het wel of niet voortbestaan van het kabinet. Het lag natuurlijk voor de hand dat men daar niet zou stemmen voor de val van het kabinet dat zou een te grote eer zijn voor de Partij van de Arbeid om dat op een dienblaadje aan te geven. Zeg maar nieuwe verkiezingen terwijl we goed in de peilingen staan. Natuurlijk was dat niet te verwachten. Ik vond het jammer dat ze uiteindelijk niet nee zeiden tegen het Paasakkoord, maar het was wel te verwachten. En dan het Paasakkoord, dat is toch echt een dwaas akkoord. Het is een akkoord waar eigenlijk niks echt geregeld is wat niet al in ieder geval geregeld zou worden in mijn optiek, behalve één grote pesterij, zou je kunnen zeggen lijkt het althans naar de Partij van de Arbeid en dat is dat in het akkoord weer staat dat er een grondwetswijziging zal komen waarin staat dat de direct verkozen burgemeester in de grondwet moet worden opgenomen. Wat was het geval eerst? Dat de benoemingswijze van de burgemeester uit de grondwet zou gaan. Nu hebben ze het voorstel dat de kroon wordt vervangen door een andere aanstellingswijze, maar het blijft wel in de grondwet en die andere aanstellingswijze is, de direct door de bevolking gekozen burgemeester. Daar heeft Wouter Bos gelijk van gezegd: daar zullen we tegenstemmen, daar waren we nu tegen en daar blijven we tegen. Dus dat gaat niet door.

Gevolg daarvan is, dat wisten ze natuurlijk, dat een ander voorstel bijvoorbeeld het uit de grondwet halen van de benoeming en daarna misschien een door de raad gekozen burgemeester of een andere vorm. Maar in ieder geval het uit de grondwet halen van de kroonbenoeming, dat die daarmee niet door kan gaan en dus zorgt het kabinet ervoor dat zelfs in 2010 de kroonbenoeming nog steeds zal bestaan.

Eén lichtpuntje zou ik bijna zeggen: op dat D66-congres kwam door toch allerlei vragen en de nieuwbakken minister Pechtold, die zei: “Nu, als dat allemaal niet lukt dan moet het misschien toch mogelijk zijn om toch een alternatief te verzinnen.” Dus één punt uit dat Paasakkoord werd gelijk al tijdens het D66-congres al weggegeven en wellicht komt er dan toch zoiets als het uit de grondwet halen van de benoemingswijze gewoon verkiezingen waarbij iedere partij zegt waar hij nou voor is en dat ook in het programma schrijft over de burgemeester, zodat de kiezers weten waar ze aan toen zijn. Dat is de vorige keer absoluut niet gebeurd. De enige partij die voor een rechtstreeks gekozen burgemeester was, was D66, die zijn dus daarin consequent geweest. Dat is gewoon zo. En andere partijen, CDA en VVD die ineens omzwaaiden. Het CDA was nog voor het kroonberoep en de VVD was al zwaar in discussie of ze wel een rechtstreeks gekozen burgemeester wilden dan wel door de raad gekozen burgemeester, maar ze hadden het in ieder geval niet in het verkiezingsprogramma geschreven en de kiezer had er niets over kunnen zeggen. Dus wat is er nou mooier dan het in je verkiezingsprogramma zetten en na de verkiezing dan die benoeming alsnog te wijzigen. Daar zouden we als Partij van de Arbeid erg blij mee zijn.

Ik kan nog veel meer zeggen; ik wil één ding toch noemen, ik had het ook willen hebben over de Europese Grondwet enzovoorts, maar één ding staat: in de NRC van vanavond staat een artikel en dat is, ik moet het even opzoeken: een ingezonden stuk dat luidt: De burger is beter af zonder politieke partijen en dat is geschreven door een meneer Rustema MA, ik hoop niet dat hij niet in de zaal is. MA en dan denk ik toch als universitair docent, die studies duren inderdaad te kort, want als je dit schrijft dat is niet goed. Bovendien is hij docent communicatie in Amsterdam en dan begrijp ik het wel veel meer, want vanuit communicatieoogpunt is dit natuurlijk wel sterk, want als er iets is wat tegenwoordig in de mode is waarmee je makkelijk mensen op je hand kunt krijgen dan is de party bashing zoals het in het Engels heet, het afgeven op politieke partijen en dat doet hij hier ook. Hij denkt dat de politiek kan functioneren, zonder politieke partijen. Nu ben ik de eerste die zal zeggen dat politieke partijen beter kunnen functioneren, maar er is geen enkele democratie zonder ter wereld en overal waar nieuwe democratieën komen, komen politieke partijen. In Zuid-Europa hebben we het gezien, in Oost-Europa. Er is geen enkele democratie ter wereld die kan functioneren zonder politieke partijen. Onbestaanbaar in Zwitserland zijn ook politieke partijen, alleen op lokaal niveau, op kleine schaal zou je het eventueel kunnen doen en dan is de gemeente al een veel te hoge schaal, maar in de vergadering van een vereniging zo kun je het voorstellen, maar als het op nationaal niveau is of statelijk niveau kun je het alleen maar met politieke partijen. De onzin die in dit artikel staat druipt eraf, maar het is wel goed gecommuniceerd.

Wat ik echt wil zeggen, als er maar iets is wat je aan politieke vernieuwing zou moeten doen is naast natuurlijk nadenken over allerlei structuren de gekozen formateur, daar denkt Pechtold aan. Ja, het zal niet werken, dat kan ik zo uitleggen. Je kunt ook best over het kiesstelsel denken. Ik ben ook voor een andere aanstelling voor de burgemeester, absoluut, maar uiteindelijk gaat het erom dat je niet zonder partijen kunt, laat die goed functioneren en tenslotte je moet gewoon mensen hebben die bereid zijn een deel van hun tijd of misschien wel hun volle tijd, tijdelijk of voor langere tijd in te zetten voor de publieke zaak.

Als er iets is waar ik met tegenzin tegen de gangbare opvatting op dit moment inga is, dat ik iedereen waardeer of ze nu bij de VVD, CDA of PvdA zitten of anderen. Mensen die zich wijden aan de publieke zaak dan moeten we verdomme weer een keer eens gewoon een beetje begrip voor hebben. Daar kan ik me echt boos om maken. Op die mensen wordt afgegeven en er wordt gezegd, dat is allemaal niks, zakkenvullers. Dat zijn over het algemeen mensen die op zijn minst goed willen doen, vaak niet goed doen, daar kun je kritiek op hebben. Maar ze willen het goed doen, ze zetten zich in voor de publieke zaak en als je dat niet goed voor elkaar hebt in de democratie en als je daar op af geeft, op die mensen die dat doen, dan glijden we echt makkelijk weg en dan is daar heel snel het beroep op de sterke man en dan ben ik bang dat ik ga verhuizen.